Kubilayhan Yalçın’ın kaleme almakta olduğu yazı dizisi “James Bond Romanlarında Türkiye ve Türkler”in tüm bölümlerine BURADAN ulaşabilirsiniz.
James Bond Romanlarında Türkiye ve Türkler-III:
James Bond, Mustafa Kemal ve Eric Ambler
James Bond, Rusya’dan Sevgilerle’nin “BEA Sizi İstanbul’a Götürür” başlıklı on üçüncü bölümünde, British European Airways’in Londra-Roma-Atina-İstanbul seferi yapan 10:30 uçağıyla yola çıkar. Bond, uçakta okumak üzere yanına ünlü İngiliz casus ve polisiye roman yazarı Eric Ambler’ın, İstanbul, Atina, Sofya ve Paris gibi şehirlerde geçen Dimitrius’un Maskesi kitabını almıştır:
[Bond] yerde yanında duran lüks ince evrak çantasına uzandı, “The Mask of Dimitrios” adlı kitabı alarak, boyuna göre son derece ağır olan çantayı yanındaki koltuğa bıraktı.
Fleming, Eylül 1955’te London Sunday Times muhabiri olarak İstanbul’da düzenlenen Interpol Konferansı’na giderken, yedi buçuk saatlik uçak yolculuğu boyunca Dimitrius’un Maskesi’ni gerçekten okumuştu. Rusya’dan Sevgilerle romanında ise kitabın sadece adını anar geçer, içeriği hakkında tek kelime etmez. Dimitrus rasgele seçilmiş bir casus romanı değildir. Türkiye, daha doğrusu İstanbul, Rusya’dan Sevgilerle’de olduğu gibi, 1939 tarihli Dimitrius’un Maskesi’nde de önemli bir anlatı mekânı veya “istasyon”.
Kitabın protagonisti polisiye roman yazarı Charles Latimer, biraz hava değişimi biraz da yeni romanları için heyecan verici fikirler ve konular keşfetmek üzere İstanbul’a gelir. Latimer burada, Madam Chevez denen, Arjantinli bir et tüccarıyla izdivaç yapmış zengin bir Türk kadının yalısında, Türk Gizli Polis Teşkilatı şefi “Albay Haki” (Hakkı) ile tanışır. Albay Hakkı, Gazi’nin (Atatürk) 1919’da Anadolu’ya gönderdiği adamlardan biridir. Ellili yaşlarında, kır saçlı, boylu poslu karizmatik bir adamdır Albay Hakkı. İngiliz ve Amerikan polisiye romanlarından oluşan zengin bir koleksiyonu vardır. Hatta Latimer’in de “Kanlı Kürek” kitabını okumuş fakat kitabın adı ve konusu arasındaki bağlantıyı pek anlayamamıştır. Ayrıca Hakkı, yeni çıkan polisiyeleri Fransa’dan getirttiğini söyler ama Fransız kültürünü “roman policier” (polisiye roman) yazmaya uygun bulmaz…
Laf lafı açar ve Albay Hakkı, Latimer’e Dimitrius Dosyası’ndan bahseder. Dimitrius Makropulos, 1922 yılında, Türk orduları İzmir’e girdiğinde, mevcut karışıklıktan faydalanarak “Şalom” adında varlıklı bir Yahudi’yi soyar ve öldürür. Dimitrius bu soygun ve cinayeti, İlyas adlı siyahi bir gencin yardımıyla gerçekleştirmiştir. Olayın ardından Dimitrius, İzmir’den kaçan Yunanlıların arasına karışır ve ortadan kaybolur. Suç İlyas’ın üstüne kalır ve aslında Dimitrius tarafından tuzağına düşürülen genç adam idam edilir. Fakat asıl bomba sonra gelir: Hakkı, Dimitrius’un adının 1924 yılında Mustafa Kemal’e karşı düzenlenmek istenen bir suikast planına da karıştığını söyler:
1924’te Gazi’ye karşı hazırlanan bir suikast meydana çıkarıldı. Aynı yıl Hilafet kaldırılmıştı. Suikast tertibi, softaların başı altından çıkıyor gibiydi. Gerçekte durum farklıydı. Dost bir hükümetin ileri gelenlerinden bir ikisinin adamı işe karışmıştı. Gazi’yi ortadan kaldırmakta çıkarı olan kişiler. Suikast olayı vaktinde haber alındı… Yalnız şu noktayı belirtmek isterim: Suikastçılardan biri kaçmıştı. Bunun da adı Dimitrius’tu.
Gelelim tarihsel gerçeklere: Albay Hakkı’nın belirttiği gibi, henüz bir yaşındaki Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 3 Mart 1924 yılında çıkartılan yasayla Hilafet’i kaldırmıştı. Aynı yıl, Mustafa Kemal Paşa’ya karşı bir suikast girişiminin ortaya çıkartıldığı da doğruydu. Ali Dikici’nin Polis Arşiv Belgelerine Göre Atatürk’e Ve Diğer Devlet Adamlarına Yönelik Suikast Girişimleri adlı makalesinden aktarıyorum:
1924 yılında Yunanistan’daki Ermeni komitacıları tarafından Mustafa Kemal Paşa’ya karşı gerçekleştirilmek istenen bir başka suikast teşebbüsü meydana çıkarıldı. Daha çok “Manok Manukyan Çetesi” diye bilinen ve üç kişiden meydana gelen bu çete, Mustafa Kemal Paşa’yı öldürmek maksadıyla Anadolu’ya geçmiştir. Ermeni komitacıları dikkat çekmemek için çeteyi ikiye bölerek Manok Manukyan ismindeki komitacıyı Selanik yoluyla Trakya’dan, diğer iki komitacıyı da Suriye üzerinden İskenderun’a oradan da Adana’ya gönderip, Ankara’da buluşturmak suretiyle eylemi gerçekleştirmeyi planlamışlardı.
Sonuç: Girişim başarısız olmuş, çete lideri Manukyan Eskişehir’de yakalanmış, yapılan sorgu neticesinde Eskişehir ve Edirne’de tutuklamalar gerçekleşmiş, beş çete üyesi ise kaçmayı başarmıştı. Ambler bu Edirne detayını da romanda kullanmış görünüyor:
Türk polisi Makropulos’u başka bir sebepten daha arıyor: Edirne’de Gazi’ye suikast teşebbüsü.
Yunanistan bağlantılı Manukyan Çetesi’nde Dimitrius adında bir suikastçı var mıydı bilmiyoruz. Fakat görüldüğü üzere Ambler da, kahramanı Latimer gibi romanlarını gerçek hayat hikâyelerine dayandırıyor.
İstanbul ve Albay Hakkı, Ambler’ın, Dimitrius’un bir varyasyonu olarak da değerlendirebileceğimiz 1940 tarihli Korkuya Yolculuk (Journey Into Fear) romanında da karşımıza çıkar. Burada yazar Charles Latimer’in yerini bir İngiliz silah şirketinin temsilcisi Graham karakteri alır. Korkuya Yolculuk, 1943 yılında Amerikalı oyuncu ve yönetmen Orson Welles ve Norman Foster tarafından beyaz perdeye aktarıldı, Albay Hakkı’yı Welles canlandırdı. Welles’in yorumladığı Albay Hakkı karakterinin Mustafa Kemal ile fiziksel benzerlikler taşıdığı ortada. Tabii Welles otuzların sonunda Türk polis şeflerinin kalpakla dolaşmadığını hesaba katmamış.
Fleming’in Rusya’dan Sevgilerle’deki ırkçı, Oryantalist dil ve üslubuna karşın Ambler’ın, her iki romanda da dengeli hatta Türkofil diyebileceğimiz bir yaklaşım sergilediğini belirterek bu faslı kapatalım.
KAYNAKLAR:
- Fleming, Ian (1965). Rusya’dan Sevgilerle. (Nuşin Ağaoğlu, Çev.). İstanbul: Başak Yayınevi.
- Ambler, Eric (Tarih belirtilmemiş) Dimitrius’un Maskesi. (Ayten Oray, Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar.
- Ambler, Eric (1999) Korkuya Yolculuk. (Dilek Şendil, Çev.) İstanbul: Can Yayınları.
- http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Ali-D%C4%B0K%C4%B0C%C4%B0-Polis-Ar%C5%9Fiv-Belgelerine-G%C3%B6re-Atat%C3%BCrk%E2%80%99e-ve-Di%C4%9Fer-Devlet-Adamlar%C4%B1na-Y%C3%B6nelik-Suikast-Giri%C5%9Fimleri.pdf
- https://books.google.com.tr/books?id=zHXVds2Y3BgC&pg=PT311&lpg=PT311&dq=Fleming+read+Ambler&source=bl&ots=tJhJVSSWrp&sig=ACfU3U1YlgY7uJKhlJMYDUk4sc5c9xbHuQ&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjCipen44bjAhWBwMQBHU1RDtkQ6AEwAHoECAwQAQ#v=onepage&q=Fleming%20read%20Ambler&f=false
1975 İstanbul doğumlu. İstanbul Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Resim Bölümü ve Gazi Üniversitesi Müzik Eğitim Fakültesi mezunu.
Yirmi yılı aşkın süredir klasik gitarla iştigal eden Yalçın’ın çocuk gitar eğitimi konulu bir yüksek lisans tezi var. Alirio Diaz, Costas Cotsiolis Tillman Hopstock gibi gitaristlerin atölye çalışmalarına katılan Yalçın, piyanist Anjelika Akbar’ın Su ve Bir Yudum Su albümleri için gitar düzenlemeleri yaptı. Kubilayhan Yalçın’ın fantastik ve bilim kurgu öykülerinden oluşan 2453 Alınyazıcı ve Ruhkurtaran adlı iki kitabı var.
Ankara ve Antalya’da yaşayan Yalçın, üçüncü kitabı Milenyum Manastırı’nı yayımlamaya hazırlanıyor.
Oldukça güzel, okuması keyifli bir yazı dizisi olmuş. Emeğinize sağlık.
Çok teşekkürler, selamlar.