Berys Gaut ve Morag Gaut’un Karakarga Yayınları‘nca Türkçeye kazandırılan Çocuklar İçin Felsefe – Pratik Bir Rehber kitabını KalemKahveKlavye okurları için Çağla Özden inceledi.
“Çocuklarla felsefe yapılır mı?” sorusu, son zamanlar sıklıkla duyduğumuz, cevap arayan sorulardan biri. Özellikle sosyal medyada çocuklarla yapılan felsefe etkinlikleri yoğun olarak paylaşılıyor. Okullar da bu ilgiye kayıtsız değil; özellikle kurumsal özel okullar yaratıcı dramadan sonra çocuklar için felsefe etkinlikleri ile de fark yaratmaya çalışıyorlar.
Peki gerçekten çocuklarla felsefe yapılabilir mi? Hem de şahane yapılır! Çocukların algısı ve bakış açısı felsefe yapmaya çok yatkın. Bunun, çocukların yorulmamış, kirlenmemiş, kalıplara sokulmamış düşünceleriyle ilgili olduğunu düşünüyorum. Elbette yorulmak, kirlenmek ve kalıplara sokulmak hayatlarında çok çabuk gerçekleşeceği için bir an önce felsefi düşünme becerisi kazanmaları en çok da bu nedenle çok önemli. Felsefi düşünme becerisi kazanan çocuk; soru sorma, sorgulama, empati kurma, karşındakinin fikrine saygı duyma, yaratıcı düşünme, farklılıkları görme ve kabullenme gibi davranışları kolayca kazanıyor ve içselleştiriyor. Çocuklar İçin Felsefe, bireyin hayatında oldukça önemli gelişim alanlarında değişim yaratacak güçte bir yöntem.
Çocuklarla felsefe yapmanın, eğitim ve felsefe literatüründe bir adı var: P4C. “Philosophy for Children / Communities P4”, yani çocuklar ve topluluklar için felsefe. P4C, Amerika’da Felsefe Profesörü Matthew Lipman tarafından geliştirilen bir pedagoji. 1970’lerde başlayıp, gittikçe benimsenen bu yaklaşım, günümüzde birçok okul öncesi ve ilk öğretim/orta öğretim yaş grubu çocuklarla uygulanıyor.
Karakarga Yayınları’ndan çıkan, Berys Gaut ve Morag Gaut’un kaleme aldığı Çocuklar İçin Felsefe – Pratik Bir Rehber kitabı, adından da anlaşılacağı gibi P4C üzerine bir rehber. Aynı zamanda bir P4C eğitmeni olan çevirmen Feray Orman, Çocuklar İçin Felsefe alanında çevirisi bulunan çok az yabancı kaynak olduğunu fark ederek kitabı dilimize kazandırmış. Kitabı çevirme amacını şöyle ifade ediyor:
Küçük Çocuklar İçin Felsefe kitabını Türkçeye kazandırmaktaki amacım küçük çocukların, doğru uyaranlar verildiğinde, birlikte düşünme sürecinin, onların bilişsel ve sosyal gelişimlerine katkı sağlayacağına dair olan inancım.” (sf. 10)
Kitabı bir P4C uzmanı olarak nasıl değerlendirdiğime gelirsem…
Kitapla ilgili söylenecek ilk şey dilinin çok akıcı ve anlaşılır olduğu. Bu, okuyan için büyük bir avantaj çünkü P4C söz konusu olduğunda önyargılar devreye çabuk girerek önce uygulamak isteyen fakat P4C eğitimi almamış yetişkinlere sonra çocuklara ağır, anlaşılmaz bir dille anlatılacakmış gibi düşünülüyor.
“Çocukla felsefe yapılır mı?” sorusunun altında “İyi de ben felsefeyi nasıl anlayacağım da öğrencime anlatacağım?” önyargısının yattığını da söyleyebiliriz. Kitap, bu korkuyu çok rahat bir şekilde alıp götürüyor çünkü anlatım, herhangi bir yetişkinin, herhangi bir çocuğa gönül rahatlığı ile aktarabileceği biçimde.
Bu giriş bölümünün ardından, felsefi soruşturma planlarının düzeni, öğretmenin sınıf içinde kullanabileceği yardımcı materyaller ve soruşturmanın devamında yapılabilecek aktiviteler geliyor. Bu kısmı özellikle ilgili çekici buluyorum çünkü felsefi soruşturma bir sonuç değil, süreç işidir. Dolayısıyla, soruşturma uzayabilir, başka etkinliklerle birleştirilerek daha derinleştirilebilir. Atölye örnekleri çok eğlenceli ve gündelik hayatta bir çocuğun mutlaka karşısına çıkabilecek sorunlar göz önüne alınarak yazılmış.
Tüm bu hazırlık sürecinin ardından bölümler halinde atölye fikirleri okuyucuyla buluşuyor. Konular şu sekiz bölümde toplanmış:
- Politik Felsefe- Adalet ve Kurallar
- Çevre Felsefesi- Yeşil Alan Kullanımı, Atık ve Geri Dönüşüm
- Toplum Felsefesi – Arkadaşlar ve İlişkiler
- Etik- Erdemler ve Kötü Alışkanlıklar
- Estetik- Güzellik, Resimler ve Hikâyeler
- Zihin Felsefesi- Duygular, İnançlar ve Kişiler
- Bilgi Felsefesi (Epistemoloji)- Rüyalar ve Yanılsamalar
- Metafizik- Gerçek Nedir?
Her bir konu başlığının altında birkaç tane örnek felsefi soruşturma atölyesi ile kitap tamamlanıyor. Konu isimlerine bakınca “Nasıl yani, çocuklar bunları mı sorgulayacak?” sorusu akıllara gelebilir. Çocuklar İçin Felsefe’nin büyüsü de burada zaten, doğru yaklaşım ve soru ile okulöncesinden itibaren her bireyin aslında hayatının içinde belli şekillerde sorduğu sorular bunlar… Felsefi soruşturma ise bu sorular için bir rota.
Kitapta, Çocuklar İçin Felsefe konusunda hiçbir fikri olmayan bir yetişkin soruşturmaya hazırlanırken, belki de en çok korkulan “E peki ya böyle derlerse ne cevap vereceğim?” sorusu da ayrıntılarıyla düşünülmüş. Karşı örnekler (x şeklinde cevap gelirse vb.), akıcı anlatım, yoğun örneklemeler atölye ve yöntem adına birçok soruya cevap olacak nitelikte. Kitabın en ilgi çekici noktalarından biri ise, soruşturmaların özellikle zorlanılan okulöncesi kademesine çok uygun ve eğlenceli atölyelerle dolu olması.
Sizin de gözünüzde 4 yaşında bir çocuğun “Gerçek nedir?” konusunu sorgulama sahnesi geliyor mu? Ne kadar heyecan verici, bir düşünsenize!
Çağ bu denli değişirken özellikle eğitim, çocuklara yaklaşım, öğretmenin farklı pedagojik yöntemlerle öğrenciye yaklaşması konularını es geçemeyiz.
Çocuklar İçin Felsefe, şimdiyi sırtlayarak tüm zamanlara yayılan, iç dünyayı ortaya çıkan ve düşünen insan bakış açısını bireyin hayatına yerleştirmeyi hedefleyen bir yöntem olarak tüm ebeveynlerin, eğitimcilerin, öğrencilerin hatta resmin tamamına bakarsak bireyin hayatında sıkça göreceğimiz bir yeniçağ pedagojisi.
Berys Gaut ve Morag Gaut’un kaleme aldığı “Çocuklar İçin Felsefe – Pratik Bir Rehber” kitabı, bu yolculuğa çıkmak isteyenler için akıcı, dolu ve eğlenceli bir kaynak.
1987, İstanbul doğumlu. Felsefeci, yaratıcı drama&tiyatro eğitmeni. Başta KalemKahveKlavye olmak üzere çeşitli mecralarda yazılar kaleme alıyor. İlk kitabı Aristoteles · Hayatı Bir Şölen Sofrası Gibi Bırakmalı Ne Susuz Ne de Sarhoş 2022’de Destek Yayınları’ndan çıktı. Evli ve iki kedi annesi.