30 Haziran 2014

Concord Sonatı | Burak Bayülgen

Leonard Bernstein, Charles Ives’ın İkinci Senfonisi’nin
icrasından önce alışık olmadığı üzere bir konuşma yapma ihtiyacı hissediyordu Charles
Ives üzerine. Amerikalı besteci Charles Ives’ın Bernstein’ın
ağzından Avrupalı seyirci ve dinleyiciye tanıtılmaktan da öte, irdelenmesi
gerekiyordu ki Ives’ın bestelerinin sadece farklı bir coğrafyadan gelen
bir yapıyı temsilen ifade edilişiyle değil de, Ives’ın o kuralları aşan
müziğinin hakikaten de kulağa hitap eden notalarla olduğu kadar sözle de dile
getirilmesini ve de Ives’ın mercek altına alınmasını gerektiriyordu.

Ives’ın müziği hakkında konuşulacağı zaman aynı zamanda
hayat hakkında konuşulur ama hayatın fanteziye aktığı, bir bütünleşme yaşadığı,
alıntılarla da oluşturulan eserlerin hayat içinde duygu durumuna göre yön değiştirdiği
spontane anlardan da konuşulmuş olur. Ives’ın müziğinin ragtime
ezgileriyle dini ezgilerin bir bütün içinde kavuşturularak dini motiften seküler
motife geçen şiddetli bir sarsıntıyla ve de kuralların ötesinde bir yapılandırmayla
tüm insanlığa yayılan bir mistik gücü de vardır ki Ives özellikle Concord
Sonat’ı olarak da bilinen İkinci Piyano Sonatı’nda bu geçişlerin ve
sarsıntıların ne demek olduğunu dört büyük isim üzerinden layıkıyla dile
getirmiştir. Kimdir bu isimler ve ne amaçla Concord, Mass’e dahil olmuşlardır?
Bu icrası zor ve emprovizasyona kucak açabilen ve de zor anlamlandırmak yerine
aşkın olarak niteleyebileceğimiz eserde Ives’ın aşkınlık üzerine olan sözlerine
de değinmek gerekecektir:

“Bütünlük, birinin aşkın ruhunun Massachusetts’teki
Concord ile olan etkileşimlerinin sunumuna çalışılmasıdır.”

Ve bu dört büyük düşünür Ralph Waldo Emerson,
Henry David Thoreau, Bronson Alcott ve Nathaniel Hawthorne’dur.
Her biri bir Concord ruhunun aşkınca dile getirilen deneyimidir:

“Ve orada o küçük spinet duruyor, hani Sophia
Thoreau’nun küçük Alcottlara verdiği… Küçük Beth onda İskoç aryaları ve de Beşinci
Senfoni’yi çalıyor…”

Beşinci Senfoni’yi duymak okuyucuyu şaşırtmasın çünkü bu dört
büyük düşünürün yanı sıra eserde motif olarak kullanılan bir diğer isim de Ives’ın
aşkın müziğinde insan hayatına, insan ruhuna atfettiği değerleri ifade
edebilecek güçte: Ludvig Van Beethoven. Öyle ki Beethoven’ın Beşinci
Senfonisi’nin açılışını bir motif olarak kullanan Ives bu motif hakkında
şu sözleri söylemektedir:

“Kutsal gizemlerin kapısına vuran insanlığın
ruhu…”

O halde bu düşünürlerin bir araya geldiği ve de Thoreau’nun
Walden’ini de barındıran bu Concord Köyü’nün aşkın deneyiminde Ives’ın
inancın zaferine ulaşabilmesi için Beethoven’ın Beşinci Senfoni’si
kadar yine dini ezgileri, noktürn’leri, ragtime’ları alıntılaması
ve bu alıntıları bu aşkın zafere doğru kullanması gerekmekteydi. Thoreau’nun
dinlemek istediği bir şekilde ifade edilen dördüncü bölüm de metaforlarıyla doğanın
gizemi kadar bir köyün içerdiği sadeliği ve de kimi zaman gürültüyü ve sesleri
bir araya getirdiğinden Ives’ın metodu bu dingin merkezcilikten türeyen
ve Beethoven’a varan bir ayin yaratmak, bu ayinin oldukça aşkın bir ruha
hitap etmesini sağlamaktır. Alcottlar için bestelenen üçüncü bölümün öncesinde
şu sözlere yer verilmektedir ki Concord köyünün aşkın düşünürleri kadar
deneyimlenmesi de kuralları aşan bir idealin içinden coşsun ve de taşsın:

“Hüsrana asla yer vermeyen bir umut, söylenip
de tamamlanan, Concord’un her bir teması ve aşkıncıları kadar kendine özgü sıradan
bir ruhun gücünde barınan mahkumiyet…”

Ve bu aşkın ruhu ve de müzikal formu
yakalamaya çalışırken kuşkusuz bu ragtime’ların, dini ezgilerin ve de Beethoven’ın
bir bütün içinde dört düşünür üzerinden tıpkı Thoreau’dan ulaşılabilen
doğa miti gibi bir kılıfa sokulması gerekmektedir. Bu kılıf insanın hayatıyla
kesiştiği kadar insanın yüce ruhuna da hitap etmektedir; yeter ki saydığımız
formlar birbirleriyle kesişsinler, birbirlerini bölsünler, birbirlerini aşmaya çalışsınlar…

—