New York Times muhabirleri Sheera Frenkel ve Cecilia Kang’ın ortak çalışması Acı Gerçek (An Ugly Truth) Facebook’un “dünyayı birbirine bağlama” vaadi ile gerçek işleyişi arasındaki farkı cerrahi bir soğukkanlılıkla açıyor. Yazarların dört yüzü aşkın kişiyle bin saatten fazla görüşmeye dayanan araştırması; şirket yöneticileri, eski ve mevcut çalışanlar, regülatörler ve aktivistlerden derlenen benzersiz bir arka planla örülmüş durumda . Bu metodik yaklaşım, kitabı “tekil bir skandal kroniği” olmaktan çıkarıp sosyal medya çağının kurumsal zihniyet anatomisine dönüştürüyor.
Bir zamanlar Silikon Vadisi’nin en göz alıcı başarı öykülerinden birine imza atan Facebook, son yıllarda büyük skandallar ve tartışmalarla çalkalanıyor. Teknoloji devinin dünyayı birbirine bağlarken aynı zamanda kullanıcı verilerini usulsüzce kullandığı, sahte haberler yaydığı ve kutuplaştırıcı nefret söylemini körüklediği ortaya çıktı.
Önsözde, 2020’de Federal Ticaret Komisyonu ve ABD eyaletlerinin açtığı antitröst davası ve Letitia James’in “satın al ya da batır” stratejisi vurgusu yer alıyor; Facebook’un rekabeti bastırma ve kullanıcı verisini nakde çevirme makinesi olarak resmedilişi kitabın tonunu daha ilk sayfalarda belirliyor. Frenkel ve Kang, Facebook’taki “hataların” münferit kazalardan ibaret olmadığını; iş modelinin mantık ağacındaki tercihlerin sistematik biçimde aynı yöne aktığını gösteriyor.
İçeriden Karar Anları: Güvenlik, Erişim, “Haber Değeri”
Acı Gerçek, New York Times muhabirleri Sheera Frenkel ve Cecilia Kang’ın ortak çalışması.
Kitap, ince ayrıntılı vaka anlatılarıyla asıl kırılmaların nerede yaşandığını berraklaştırıyor. Örneğin güvenlik şefi Alex Stamos’un 2015’te yönetime sunduğu tablo: Binlerce mühendisin yıllar boyunca geniş kullanıcı verilerine eriştiği, 2014–2015 arasında bu yetkiyi kötüye kullanım nedeniyle 50’yi aşkın çalışanın kovulduğu, ama yapısal bir değişikliğin geciktiği bir ortamdan söz ediyorlar. Bu bölüm, “hız” ile “mahremiyet” arasındaki şirket içi gerilimi; ölçek ekonomisinin ahlaki maliyetini görünür kılıyor.
Bir diğer çarpıcı karar anıysa 2015’te Donald Trump’ın Müslümanların ABD’ye girişine dair söylemi etrafında dönen, “kaldıralım mı, kalmayalım mı” tartışması. Yönetim, siyasal söylemi “haber değeri” gerekçesiyle koruma zırhına alırken, platformun tarafsızlık iddiası ile nefret söylemi arasındaki çizginin nasıl esnetildiği gözler önüne seriliyor. Bu sadece moderasyon kıstası değil; iş modelinin “önce etkileşim” önceliğinin politika üretimine sızışını gösteriyor.
Frenkel ve Kang, ürün kararlarının toplumsal sonuçlarını da zamana yayılan bir izlekle gösteriyor. 2006’daki yeni Haber Kaynağı lansmanı —ilk büyük gizlilik tepkisine rağmen kullanıcıların platformda daha çok vakit geçirmesinin yarattığı çelişkili durum— Facebook’un “dirençli büyüme” refleksini erken bir örnek olarak sunuyor. Bu sahne, kitabın ana tezini somutlaştırıyor: Ölçülen şey (oturum, kalış süresi, etkileşim) önemsenip yerleştikçe, ölçülmeyen bedeller (gizlilik, bilgi ekosistemi, kamusal dil) görünmezleşiyor.
Acı Gerçek’in değeri, içeriden görüşme ve belgelere yaslanan anlatının tekil kahraman ya da “kötü adam” karikatürüne düşmemesi. Yönetişim mimarisinden (oy ağırlıkları, hiyerarşi), içerik politikalarına ve reklam teknolojilerine uzanan zincirde her bir halkanın aynı hedef fonksiyonuna, yani büyümeye optimize edilmesinin sonuçlarını kalın çizgilerle gösteriyor. Yazarların haberci sezgisi ile arşivcilik titizliği birleşince, Facebook’un “nasıl” bu hale geldiği kadar “neden” öyle kaldığını da anlıyoruz. Son sayfayı kapadığınızda, mesele “bir şirketin hataları”ndan çok “bir iş modelinin mantığı”na dönüyor; sorunun teknik değil, siyasi ve kültürel olduğu fikri kuvvetleniyor.
Kısacası Acı Gerçek Big Tech külliyatında “özet değil, analiz” arayanlar için güçlü bir kaynak. Platform çağında demokrasi, mahremiyet ve kamusal alan üzerine düşünen herkesin kitaplığında olmayı hak ediyor—özellikle “bağlantı” ile “yarar” arasındaki bağın artık otomatik olarak kurulmaması gerektiğini hatırlatması bakımından.
